پیروزی قیس سعید در انتخابات ریاست‌جمهوری تونس و راهیابی او به قصر زیبای کارتاژ در حومه پایتخت، پرسش‌های عمیقی را مقابل ناظران بین‌المللی، دولت‌های خارجی و حتی برخی نیروهای سیاسی داخلی قرار داده است.
در حالی که اکثریت آرای این حقوقدان ۶۱ ساله را آرای نسل جوان و پرشور تونسی تشکیل می‌دهد، او یک محافظه‌کار در عرصه داخلی و یک خودمختار و یک طرفدار دوآتشه حاکمیت ملی در عرصه بین‌المللی است.
رئیس‌جمهور آینده تونس از یک سو مایل به تمرکززدایی در سیاست داخلی است و، از سوی دیگر، در سیاست خارجی بر اراده ملی تونس تأکید دارد.
از این نظر، قیس سعید در میان حاکمان پیشین تونس، یک الگوی جدید است.
سعید که به عقیده بسیاری از ناظران از نظر مواضع مذهبی و اجتماعی به اسلامگرایان تونس نزدیک است، قول داده دست به تحولات اساسی و انقلابی در کشور بزند.
به همین دلیل، به نظر می‌رسد که تونسی‌ها با این انتخاب خود در پی تجدید «انقلاب تونس» بوده‌اند؛ اما این‌که این‌بار انقلاب به چه شکلی خواهد بود، یکی از همین پرسش‌هاست.
هشت سال پس از انقلاب تونس که آغازگر بهار عربی بود، رئیس‌جمهوری جدید تونس تعهد داده وعده‌های عمل‌نشده انقلاب سال ۲۰۱۱ را عملی کند، به‌ویژه در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی.
خود او این اقدامش را «انقلاب قانونی» می‌نامد، اما مشخص نیست که دوران قیس سعید ادامه آن انقلاب معروف تونس خواهد بود یا در برخی موارد بازگشت به نظام گذشته؟
در نظر بسیاری از هواداران قیس سعید، خانه ساده و بی‌زرق و برق او در خیابان ابن خلدون تونس، مرکز پایتخت، تصویری از منش سعید در عرصه سیاست است: یک پرهیزکار بی‌پیرایه که با ساده‌زیستی خود، زرق و برق قدرت در دهه‌های گذشته تونس را به چالش کشیده است.
میز و صندلی پلاستیکی و دیوارهای بدون تابلوی خانه قیس سعید به «صداقت و عدالت اخلاقی» او تشبیه شده، آن هم در کشوری که خشم ناشی از فساد، یکی از عوامل انقلاب علیه حاکم پیشین بود.
اساساً همین میل به واژگون کردن هرم قدرت، یعنی به زیر کشیدن عالی‌ترین مقام و در صدر نشاندن طبقه زیرین جامعه، مهم‌ترین عامل در پیروزی قیس سعید محسوب می‌شود؛ آن هم در شرایطی که نه تنها مردم تونس که مردمان بسیاری از کشورهای جهان از طبقه سیاسی حاکم خود دل چندان خوشی ندارند و برای «تغییر» یا «سقوط نظام» بی‌تاب‌اند.
بومرنگ انقلاب
در آستانه نهمین سال فرار بن‌علی از تونس، کسی به قصر او خواهد رفت که از هیچ حزب خاصی برنیامده و قول داده بار دیگر طبقه حاکم را پس بزند و «انقلاب سرکوب‌شده» را بازگرداند. به همین دلیل، برخی رسانه‌ها او را «بومرنگ انقلاب» خوانده‌اند.
اما قیس سعید همیشه این قدر «انقلابی» نبوده و در دوران بن‌علی جزو مخالفان به شمار نمی‌رفت. دست‌کم در ابراز عقاید سیاسی و نظراتش نسبت به حکومت محتاط بود و جسارت کنونی را نداشت. از همین رو، سیاسیون باتجربه تونس که مخالفان جدی حکومت در دوران بن‌علی بودند، به قیس سعید خرده می‌گیرند که «پس از انقلاب، انقلابی شده است».
با این حال، سعید در تجمعات میدان قصبه، محل ادارات دولتی تونس، در سال ۲۰۱۱ در جمع تظاهرکنندگانی شرکت داشت که علیه تلاش‌ها برای بازگشت نظام سابق اعتراض می‌کردند. اساساً فعالیت او در آن دوره فراهم‌کننده شبکه‌های ارتباطی و آغازگر مسیر سیاسی‌اش پس از انقلاب است.
آن چهره گمنام اکنون برای هوادارانش به «چهره‌ای اسطوره‌ای» و حتی «پیامبرگونه» تبدیل شده است. او، مثل بسیاری از رهبران توده‌ها، از جامعه یا کشور خاصی سخن نمی‌گوید، بلکه خطاب او «جهان» و وعده او «دوران جدیدی از تاریخ» است.
منتقدانش می‌گویند وعده‌هایی که او می‌دهد، به‌ویژه وعده بازنگری در قانون اساسی، نه تنها بدون ابزار است که اساساً با نیازهای کنونی جامعه تونس سازگار نیست.
همچنین، در شرایطی که صندوق بین‌المللی پول برای در اختیار گذاشتن وام به تونس این کشور را ملزم به رعایت برخی از اصول اقتصادی خود کرده است، رقبای قیس سعید می‌گویند که او هیچ برنامه اقتصادی مشخصی ندارد. در این حالت، مشخص نیست که بیکارانی که اکنون طرفدار او هستند، پنج سال دیگر همچنان به رأی خود وفادار مانده باشند یا نه.
یک عوام‌گرای متفاوت
اما با وجود شباهت‌ها میان قیس سعید و نامزدهای عوام‌گرا در انتخابات دیگر کشورها، از نظر شخصیتی، تفاوت‌هایی هم به چشم می‌خورد.
سعید، برخلاف دیگر عوام‌گرایان، به زبان مردم کوچه و بازار و لهجه عامیانه با تونسی‌ها صحبت نکرده بلکه گاهی لحن یکنواخت کلام او مخاطب را خسته کرده است. همچنین در سخنرانی‌های انتخاباتی، فهرست بلندبالایی از وعده‌ها در دست نداشت.
در این شرایط، رمز موفقیت او رسانه‌ها و خبرنگاران بودند که گاهی در به چالش کشیدن قانون اساسی مصوب سال ۲۰۱۴ به کمک او می‌آمدند.
همچنین او این تفاوت را در کارزار انتخاباتی‌اش به کار گرفت؛ به قول خودش «کارزار غیرعادی» انتخاباتی. و گاهی برای گفت‌وگو با جوانان بیکار به قهوه‌خانه‌های مملو از این جوانان سر می‌زد.
با این حال، این رفتارهای غیرمعمول قیس سعید به‌معنی بهره نبردن از امکانات دنیای کنونی نبود. اعضای «داوطلب» ستادهای انتخاباتی او شدیداً در شبکه‌های اجتماعی فعال بودند و مثلاً با ایجاد صفحاتی در فیس‌بوک که صدها هزار مخاطب داشت، به ترویج عقایدش می‌پرداختند.
این ابزار تبلیغاتی برای قیس سعید چنان نیرومند عمل می‌کرد که برخی از دشمنان یا رقبایش کارزار او را به «حمایت شدن از خارج» متهم می‌کردند.
اما در شرایطی که مؤسسات نظرسنجی از آرای بالای هفتاد درصد قیس سعید در انتخابات خبر داده‌اند، هواداران رئیس‌جمهور جدید تونس معتقدند که این حجم از پایگاه مردمی به این دلیل است که تاکنون مطالبات سیاسی مورد نظر او نماینده خود را نداشته است؛ در واقع او یک «رهبر نوظهور» برای «خواسته‌هایی کهنه» است.
رابطه دوگانه قیس سعید با اسلامگرایان
پیروزی قیس سعید چند روز پس از پیروزی اسلامگرایان حزب‌النهضه در انتخابات پارلمانی تونس صورت گرفته است. خیلی‌ها معتقدند قرابت خاصی میان رئیس‌جمهوری جدید تونس و این حزب برقرار است، اما برخی نیز می‌گویند که رابطه این دو در آینده دچار تناقض و مشکل خواهد شد.
اسلامگرایان النهضه از ابتدای انقلاب تونس تاکنون جزو طبقه حاکم بوده‌اند و به همین دلیل، در هر انتخابات پارلمانی، بخشی از کرسی‌های خود را از دست داده‌اند.
قیس سعید از یک سو نیازمند نزدیکی به این حزب برای تشکیل یک ائتلاف «محافظه‌کار-مذهبی» در پارلمان است تا بتواند تغییرات مورد نظر خود را پیش ببرد، از سوی دیگر باید از النهضه دوری کند، زیرا خودش اعلام کرده که نمی‌خواهد تسلیم اراده حزب خاصی شود.
او در آخرین مناظره انتخاباتی که دو روز پیش از برگزاری مرحله دوم انتخابات ریاست‌جمهوری تونس برگزار شد، در پاسخ به این‌که چرا هیچ پایگاه پارلمانی ندارد، گفت: «فراکسیونِ من مردم است.»
با این حال، او به عنوان رئیس‌جمهور یک نظام پارلمانی باید با پارلمان و نخست‌وزیری که به تأیید این پارلمان خواهد رسید، همکاری کند. رئیس‌جمهوری آینده تونس حتی برای تغییرات قانون اساسی - همان وعده اصلی خود - نیازمند جلب دست‌کم دوسومِ آرای پارلمان است.
وجود احزاب متکثر در پارلمان و انتخاب یک رئیس‌جمهور بدون پایگاه حزبی، چشم‌انداز همکاری این دو را مبهم کرده است. به همین دلیل، به احتمال زیاد، دسته‌بندی‌های آینده همانی نخواهد بود که پیش از انتخابات وجود داشته است.
با این اوصاف، تردیدی نیست در نقش پررنگی که حزب النهضه، با در اختیار داشتن ۵۲ کرسی از ۲۱۷ کرسی پارلمان، در دولت آینده تونس ایفا خواهد کرد. علاوه بر این، النهضه هرگز به اندازه دوران کنونی به دنبال کسب قدرت نبوده است، که می‌توان آن را از معرفی یک نامزد مستقل برای انتخابات ریاست جمهوری فهمید.
در این شرایط، هنوز مشخص نیست که توانایی قیس سعید در مهار احزاب رقیب به همان اندازه سلفش، باجی قائد سبسی است؟
شاید طرفدران ثبات سیاسی در تونس، آن هم در شرایطی که همسایگان این کشور هنوز به ثبات نرسیده‌اند، مایل بودند که مثلاً نخست‌وزیر یا وزیر دفاع کنونی از حزب «ندای تونس» به ریاست‌جمهوری آینده برسد؛ یا دست‌کم نبیل قروی، رقیب قیس سعید در مرحله دوم انتخابات، که پایگاه پارلمانی دارد و از برخی نظرها انتخاب او چندان «زلزله»ای به شمار نمی‌آمد.
تکیه قیس سعید بر «آحاد مردم»، با وجود ساختن تصویری فراجناحی از خود، شاید زمینه را برای تنش‌های گروهی مهیا سازد. با این حال، تونسی‌ها به مردمانی «آرام» و «مصالحه‌جو» معروف‌اند. آنان استعمار فرانسه را نسبت به همسایه‌های الجزایری خود تقریباً بدون خشونت پشت سر گذاشتند و گذارشان از دیکتاتوری به دموکراسی تلفات جانی کمتری داشت.
برگزاری دو انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی اخیر در تونس، بدون هیچ دست‌انداز امنیتی و تقلب سرنوشت‌ساز نیز، از همین روحیه حکایت دارد.